Nie pędzel tu mocen, ni praca człowieka

Obraz, wzorowany na bizantyńskich ikonach, przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem, w połowie XVII wieku zasłynął licznymi uzdrowieniami. W 1659 roku proboszcz ks. Jakub Roczkowski przeniósł go z bocznego do głównego ołtarza ówczesnego drewnianego kościoła. Kult stopniowo narastał. Pierwsza pielgrzymka do Piekar przyszła w 1676 roku z Tarnowskich Gór. W 1680 cesarz Leopold I poprosił o wypożyczenie obrazu do Pragi, gdzie panowała zaraza. Po uroczystej procesji z obrazem ulicami stolicy Czech choroba zaczęła ustępować. Arcybiskup Pragi Jan Fryderyk Waldstein potwierdził wówczas oficjalnie cudowność obrazu. W 1683 roku przed piekarską ikoną modlił się Jan III Sobieski, zdążający pod Wiedeń.

  Pielgrzymka stanowa mężczyzn i młodzieńców do Piekar Śląskich 2011 rok. Procesja z wizerunkiem Matki Boskiej Piekarskiej - z bazyliki na wzgórze kalwaryjskie. Na zdjęciu od lewej: kard. Franciszek Macharski, metropolita krakowski, apb Józef Kowalczyk, nuncjusz apostolski w Polsce, abp Damian Zimoń, metropolita górnośląski Roman Koszowski /Foto Gość

W 1702 r. wojska króla szwedzkiego Karola XII wkroczyły do Krakowa. W obawie przed Szwedami obraz wywieziono do Opola. Na czas nieobecności oryginału w Piekarach zawieszono jego kopię. Jak się okazało, stan tymczasowy okazał się trwały i kopia wisi w piekarskiej bazylice do dziś.

Piekary pozostały jednak celem pielgrzymek. Przybywali tu królowie Polski: August II Mocny, August III, cesarz Fryderyk Wilhelm IV, a przede wszystkim lud Śląska. Z czasem kopia cudownego obrazu zasłynęła cudami... 15 sierpnia 1925 roku obraz Madonny Piekarskiej udekorowano uroczyście koronami, które podarował i poświęcił osobiście papież Pius XI. Korony nałożył nuncjusz papieski w Warszawie, Wawrzyniec Lauri.

W XIX wieku drewniany kościół w Piekarach był już zdecydowanie za mały. Proboszcz, ks. Jan Alojzy Ficek, postanowił w 1842 roku wybudować murowany kościół w stylu neoromańskim. Ponieważ Piekary były silnym ośrodkiem odradzającej się polskości, władze pruskie odmówiły wszelkiego finansowania. Wówczas ks. Ficek rozprowadził na Górnym Śląsku „cegiełki” – 5 tysięcy pięciotalarowych biletów nazwanych akcjami Matki Boskiej. Zebrano kwotę trzykrotnie przewyższającą potrzeby. Konsekracji nowego kościoła, pod wezwaniem Najświętszej Marii (Maryi?) Panny i św. Bartłomieja, dokonał biskup wrocławski kardynał Melchior Diepenbrock 22 sierpnia 1849 roku. 1 grudnia 1962 r. papież Jan XXIII nadał kościołowi piekarskiemu tytuł bazyliki mniejszej.

W sąsiedztwie bazyliki powstała również kalwaria. Jej budowę rozpoczęto w roku 1869 z inicjatywy proboszcza, ks. Bernarda Purkopa, a zakończono w 1896. Wybudowano kaplice Drogi Krzyżowej i kościół kalwaryjski, a także 15 kaplic różańcowych i kilka innych.

Ruch pielgrzymkowy nadawał miejscowości specyficzny charakter miejsca pątniczego. Już w okresie międzywojennym, obok tradycyjnych pielgrzymek przybywających z poszczególnych parafii, organizowano także pielgrzymowanie stanowe. Do najbardziej znanych należy pielgrzymka niewiast i panien na uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w dniu 15 sierpnia.

Po wyzwoleniu na pierwsze miejsce wysunęła się pielgrzymka mężczyzn i młodzieńców w ostatnią niedzielę maja. Pielgrzymki te przybywają do Piekar od 1947 roku. Od 1967 ich stałym uczestnikiem był ówczesny metropolita krakowski, kardynał Karol Wojtyła. Potem, już jako papież, nadał Pani Piekarskiej tytuł: „Matka Sprawiedliwości i Miłości Społecznej”.